Wszystkich świętych: skąd wzięło się święto 1 listopada?

Wszystkich Świętych: tradycja i historia

Uroczystość Wszystkich Świętych wywodzi się z czci oddawanej w dawnych czasach męczennikom, którzy poświęcili swoje życie dla wiary w Chrystusa, ale nie wspomniano o  nich w martyrologiach, ani podczas Mszy Świętej. Ta tradycja ma swoje korzenie już w IV wieku, kiedy zaczęto przenosić relikwie w inne miejsca, np. do kościołów.

Święto, które obecnie obchodzimy 1 listopada, ustanowił na początku VI wieku papież Bonifacy IV, który otrzymał od cesarza Panteon – starożytną pogańską świątynię. Kazał on złożyć w niej relikwie. Dzień ten stał się uroczystością oddawania czci wszystkim zmarłym męczennikom i był obchodzony 13 maja.

Na 1 listopada jego datę przeniósł dopiero papież Grzegorz III w 331 roku. Chciał on zastąpić w ten sposób najważniejsze pogańskie święto zmarłych świętem chrześcijańskim. Odtąd 1 listopada był dniem poświęconym pamięci zarówno męczenników, ale i wszystkich świętych Kościoła Katolickiego.

Zaduszki, czyli obchodzone 2 listopada święto ku czci wszystkich zmarłych, w 998 roku zaczęto wprowadzać w klasztorach. W 1311 roku Dzień Zaduszny decyzją Stolicy Apostolskiej wprowadzono do kalendarza i liturgii rzymskiej i stopniowo upowszechniono w Kościele Katolickim. Uważa się, że wywodzi się ono z praktyk wczesnośredniowiecznych mnichów, którzy corocznie odprawiali nabożeństwa za zmarłych współbraci^[1].

Obchody Wszystkich Świętych

Obchody związane z 1 listopada różnią się w zależności od kręgu kulturowego i kraju. Kiedyś wierzono, że właśnie w tę noc dusze zmarłych odwiedzają domy żywych. Starano się nie zapominać o tym, aby zostawić dla nich uchylone okna i drzwi.

Na początku XX wieku istniał zwyczaj „ugaszczania dusz” – specjalnie dla nich wykładano na stołach małe chlebki, nazywane peretyczkami lub powałkami, na których odciskano krzyż i inicjały zmarłej osoby. Czasami wraz z chlebem pozostawiano również miskę kaszy i butelkę wódki.

W dwudziestoleciu międzywojennym nieodłącznym elementem dnia Wszystkich Świętych była obecność przed bramami cmentarzy tzw. dziadów, nazywanych też jałmużnikami. Zdążające na nekropolie rodziny nigdy nie odmawiały im datków. Najczęściej dawano jedzenie i drobne monety. Wierzono, że modlitwa jałmużnika za zmarłego pomoże mu w osiągnięciu zbawienia i wyciągnie duszę z czyśćca.

W PRL władze początkowo walczyły ze zwyczajem obchodzenia święta 1 listopada. To właśnie z tego okresu wywodzi się zlaicyzowana nazwa uroczystości – Wszystkich Zmarłych i Święto Zmarłych^[2].

1 i 2 listopada: dni zadumy

1 listopada – Święto Wszystkich Świętych

Obecnie 1 listopada jest dniem wolnym od pracy, aby ludzie mogli w spokoju odwiedzić z rodziną groby bliskich im osób. Robią to nie tylko osoby wierzące, ale i również ci, którzy chcą oddać szacunek bliskim zmarłym.

W ten dzień wierni mają obowiązek uczestniczenia we Mszy Świętej. W kościołach odprawiane są uroczyste nabożeństwa ku pamięci wszystkich świętych i osób, których życie było nacechowane świętością. W czasie mszy księża mają na sobie białe szaty liturgiczne. Symbolizują one radość i podkreślają podniosły nastrój. Po zakończeniu liturgii kapłan wyprowadza na cmentarz procesję, podczas której odbywa się wspólna modlitwa nad grobami.

Święto Wszystkich Świętych ma przypominać o tym, że każdy wierny ma powołanie do świętości a po śmierci może osiągnąć zbawienie. W tym dniu pamiętamy nie tylko o bliskich zmarłych, ale również o tych, którzy poświęcili swoje życie dla ojczyzny.

1 listopada w Polsce odwiedzamy groby bliskich. Ważnym elementem tego dnia jest nie tylko modlitwa, ale również zapalenie zniczy i złożeniepołożenie wiązanki. Symbol pamięci – znicze – płoną również na mogiłach powstańczych, grobach żołnierzy poległych w wojnach, osób zasłużonych dla Polski i pod kapliczkami. Pięknym zwyczajem jest też zapalanie ich na grobach, które są opuszczone.

2 listopada – Dzień Zaduszny

Następnego dnia po Wszystkich Świętych obchodzimy Dzień Zaduszny, czyli dzień wspominania zmarłych. Dla chrześcijan jest to dzień modlitwy za wszystkich wierzących w Chrystusa, którzy odeszli już z tego świata. Pamięta się również o tych, którzy przebywają w czyśćcu – miejscu bolesnego oczyszczania z win. Aby im pomóc, katolicy modlą się za uch dusze, ufając że w ten sposób szybciej dostąpią one zbawienia.

Obchody liturgiczne Zaduszek obejmują oficjum, trzy mszę oraz procesję zaduszną. Procesję odprawia się w kościele, wokół niego lub na cmentarzu. Obejmuje ona pięć stacji, podczas których wierni modlą się za zmarłych biskupów i kapłanów, krewnych, dobrodziejów, pochowanych w parafii i wszystkich zmarłych. Dodatkowym elementem obchodów są wypominki – forma modlitwy błagalnej za zmarłych, która polega na wyczytywaniu ich imion.

W Polsce, podobnie jak 1 listopada, drugiego dnia miesiąca odwiedzanawiedza się cmentarze, ozdabia kwiatami groby i zapala na nich znicze. Praktyka ta związana jest z przedchrześcijańskim zwyczajem rozpalania ognisk na mogiłach i rozstajach dróg. Kiedyś chrust na te ogniska składano przez cały rok. Wierzono, że płomienie ogrzewają dusze, które błąkają się po ziemi i chronią przed złymi mocami.

We wschodnim częściach Polski niegdyś w Zaduszki urządzano uczty, które były spożywane w domach lub na grobach. W ten sposób chciano zapewnić sobie przychylność zmarłych. Obrzęd ten nazywano dziadami.

Odpust zupełny 1 i 2 listopada

Zarówno 1 jak i 2 listopada wierni mogą uzyskać odpust zupełny, czyli całkowite darowanie kar dla dusz cierpiących w czyśćcu. Aby uzyskać odpust zupełny, należy:

• wzbudzić intencję jego otrzymania,
• być w stanie łaski uświęcającej,
• wyzbyć się przywiązania do jakiegokolwiek grzechu,
• przyjąć w tym dniu Komunię Świętą,
• odnowić jedność ze wspólnotą Kościoła, poprzez odmówienie „Ojcze Nasz”, „Wierzę w Boga” i modlitwy w intencjach bliskich Ojcu Świętemu.

Według Kościoła to właśnie dary duchowe, które możemy ofiarować podczas tych dni zmarłych bliskim, są najważniejsze. Z tego względu 1 i 2 listopada w uroczystościach w świątyniach bierze udział wiele wiernych zarówno w miastach, jak i na wsiach.

Zobacz także:

Promocje na znicze już są! Co warto kupić na Święto Zmarłych?

^[1] https://nauka.uj.edu.pl/aktualnosci/-/journal_content/56_INSTANCE_Sz8leL0jYQen/74541952/134734495

^[2] https://www.polskieradio.pl/39/156/Artykul/2209242,Dzien-Wszystkich-Swietych-w-dawnej-Polsce