Gdy zabraknie masła i cukru

Centralnie zaplanowane życie

W czasach panowania w Polsce gospodarki socjalistycznej centralne planowanie obejmowało niemal wszystkie dziedziny aktywności społecznej, począwszy od życia prywatnego obywateli, po życie społeczne, kulturalne, na aktywności gospodarczej kończąc. Zakazy rozwijania tzw. "prywatnej inicjatywy", niegospodarność i preferowanie ubóstwa i niedoborów wywierało ogromny wpływ na życie społeczne i prywatne społeczeństwa. Charakterystyczne w tym obszarze było sterowanie cenami, które jak w kalejdoskopie uwidacznia obraz peerelowskiej rzeczywistości - ciągłego wyczekiwania na zaspokojenie podstawowych potrzeb, w tym sensie pomagając zrozumieć sytuację społeczeństwa, które żyło w tamtych czasach. 

Sukces i "dobrobyt" lat 70-tych

Gdy po burzliwych latach 60-tych nastała ekipa Edwarda Gierka, a PRL na dobre zadomowił się w Polsce "propaganda sukcesu" i kredyty pobierane na Zachodzie przez ówczesne władze sprawiły, że w świadomości społeczeństwa, ale także na półkach sklepowych zapanował względny "dobrobyt". Pokazują to ciekawe statystyki zarobków z lat 1953, 1960 i 1970 i siła nabywcza ówczesnego pieniądza (patrz tabela 1). 

Przeciętna pensja na miesiąc, netto w PRL:
1953 r. – 920,00 zł;
1960 r. – 1560,00 zł;
1970 r. - 2235,00 zł;  
1980 r. - 6040,00 zł.

Tabela 1. Średnie ceny wybranych produktów spożywczych. Źródło: GUS.

Na ladach towar w kieszeni pusto

Jak wskazują statystyki GUS-u wiele produktów spożywczych w Polsce znalazło się na ladach sklepowych. Niestety, ich ceny były bardzo wysokie. Wydobyte z niebytu przez ekipę Gierka pojęcie konsumpcjonizmu, miało w latach 70-tych XX w. udowodnić światu, że ustrój socjalistyczny jest jedynym dobrym i słusznym ustrojem dla Polski. Zobaczmy dane (tabela 1) - przeciętne wynagrodzenie netto według danych GUS w latach 70-tych wynosiło 2235 zł, a ceny podstawowych produktów kształtowały się następująco:

• ryż 1kg - 8,00 zł;
• jajka sztuka - 2,70 zł;
• masło 200g - 75 zł;
• cukier 1kg - 10,50 zł;
• mąka 1kg - 6,70 zł.

Do tego dodajmy ceny innych, bardziej "luksusowych" artykułów konsumpcyjnych:

• szynka - ok. 90 zł/kg;
• schab - ok. 56 zł/kg;
• pomarańcze - ok. 40 zł/kg;
• kawa 100g/250g – 27-40 zł;
• czekolada – 19 zł/100g;
• herbata Madras – 20 zł/100g;
• wódka 100 zł/0,5l. 

Ani pieprzu, ani mleka, ani masła - nie ma nic

Przełom lat 70 i 80-tych to potężne zachwianie odgórnie promowanej krainy szczęśliwości gospodarczej w PRL. Mocno napompowana kredytami gospodarka zaczęła się chwiać w posadach. Nastąpiło załamanie systemu gospodarki planowej i szybki wzrost inflacji. Niedobory towarów na półkach sklepowych zaczęły na nowo razić oczy. Zaczynało brakować niemal wszystkiego, co cywilizowany człowiek potrzebuje do życia.

Nie było ubrań, butów, mebli, zesztyów, ani nawet papieru toaletowego! Brakowało podstawowych artykułów spożywczych. W lutym 1981 r. wprowadzony został system kartkowy na mięso, potem na przetwory mięsne, masło, kaszę, ryż. W kolejnych miesiącach stystem kartkowy roszerzono na proszek do prania, papier toaletowy, mydło. Po stanie wojennym, który władza wprowadziła 13 grudnia 1981 r. "na kartki" były też m.in. czekolada, buty, alkohol i benzyna.   

W latach 1989–1990 doszło do hiperinflacji. Wprowadzono do obiegu nowe nominały banknotów: 10 000 zł, 20 000 zł, 50 000 zł, 200 000 zł, 100 000 zł, 500 000 zł, 1 000 000 zł. Zarobki były wypłacane w milionach złotych. 

Do połowy lat 90-tych XX wieku ceny żywności rosły. Rok 1994 okazał się ostatnim, w którym wypłacano milionowe pensje. Według statystyki GUS średnia pensja miesięczna wynosiła w 1994 r. ok. 5 milionów 328 000 złotych! (patrz wykres 1)
Jak podają liczne źródła, w tamtym czasie podstawowe artykuły spożywcze kosztowały np.:

• cukier - 1400,00 zł/1kg;
• mleko - 5700,00 zł/litr;
• kiełbasa zwyczajna - 61200,00 zł/kg.

Denominacja - obcięcie 4 zer

Punktem zwrotnym w szaleństwie cen był 1 stycznia 1995 r. W tym dniu weszła w życie reforma walutowa, która wprowadziła w Polsce nową jednostkę pieniężną o nazwie „złoty” i symbolu PLN. Zmianę tę ilustruje wykres 1 dotyczący przeciętnego wynagrodzenia: porównanie zarobków w 1994 r. z zarobkami w 1995 r. i charakterystyczny głęboki spadek linii wykresu do niemal minimalnego poziomu. Po tzw. "denominacji złotówki" przeciętne wynagrodzenie netto wyniosło 633,00 zł. Jeszcze przez dwa lata po przeprowadzeniu reformy walutowej funkcjonowały tzw. stare i nowe złotówki. Ceny w sklepach były podawane w obu przeliczeniach przykładowo rower kosztował 5 500 000 zł lub 550 zł. 

Zmiany

Porównanie cen podstawowych artykułów spożywczych z okresu lat 1953/1995 z cenami tychże z lat 1995/2022 pokazuje, że na razie nie grożą nam skokowe i nieprzewidziane zmiany, jak to miało miejsce w pierwszym, badanym okresie lat 1953/1995. W obrazie poziomu i wahań cen w 2022 r. dominującymi czynnikami nie są już - na szczęście - sterowane odgórnie zalecania, ale realne elementy ekonomii odnoszące się do gospodarki, jak marże, inflacja, poziom płac, sytuacja gospodarcza na świecie itp. Oczywistym jest więc, że ceny obecne zmieniają się wraz ze zmieniającym się horyzontem gospodarczym i jest to sytuacja przewidywalna i normalna.